دوگانه زمستان و بهار از جدی‌ترین موضوعات اساطیری ما ترکهاست و مراسمهای زیادی مانند چیلله قوودو، کوراوغلو چیلله‌سی، قورداوغلو چیلله‌سی، یئل، سو، اود، تورپاق چرشنبه‌لری، نوو اوستو، بایرام، حئیف اونا، چؤل بایرامی و… در ارتباط با آن وجود دارد. در برخی از آنها زمستان و بهار یک جسمند و در موعد مناسب به همدیگر تبدیل می‌شوند. در برخی مانند مراسم کوسا-کوسا، زمستان یا همان کوسا حامله است و بهار از بطن او زاده می‌شود:
منیم کوسام جانلی‌دی
قوللاری مرجانلی‌دی
کوساما ال وورمایین
کوسام ایکی جانلی‌دی.
در برخی دیگر بهار و زمستان دختران مادر طبیعت یعنی خورشید خانم هستند. زمستان کئچل قیز و بهار ساچلی قیز نام دارد که اسامی آنها به خاطر اشعه‌های دور خورشید در بهار (ساچلی قیز) و فقدان این اشعه‌ها در زمستان (کئچل قیز) ساخته شده و این مراسم گویای ظهور ساچلی قیز یا همان بهار است:
گون چیخ، چیخ، چیخ
کهر آتی مین چیخ
اوغلون قایادان اوچدو
قیزین تندیره دوشدو
کئچل قیزی قوی ائوده
ساچلی قیزی گؤتور چیخ
گون گئتدی سو ایچمه‌یه
قیرمیزی دون بیچمه‌یه
گون اؤزون یئتیره‌جک
قاری تئز گؤتوره‌جک
کئچل قیزی آپاراجاق
ساچلی قیزی گتیره‌جک.
تولد بهار از بطن زمستان در اساطیر سایر خلقهای کهن مانند اوسیریس در مصر، تمّوز در سومر و بریقیت مقدس در اساطیر اسکاندیناوی و بریتانیا نیز دیده می‌شود. مراسمهای بهاری ما در 45-مین روز زمستان با جشن خیدیر نبی آغاز و در 45-مین روز بهار با جشن خیدیر الیاس پایان می‌یابد. مراسم خیدیر نبی گاهی در چهلمین روز زمستان و گاهی همزمان با چیلله قوودو و اکثرا در پنجشنبه نزدیک به 45-مین روز زمستان و مراسم خیدیر الیاس نیز در پنجشنبه و جمعه نزدیک به 45-مین روز بهاراجرا می‌شود.
همچنانکه از شعر «خیدیر نبی، خیدیر الیاس/ بیتدی چیچک، اولدو یاز» برمی‌آید، خیدیر در باور ما سمبل بهار، بارش باران، نو شدن و رویش گیاهان و اهدا کننده سلامتی و فراوانی است. از آنجا که عناصر اساطیری زمستان و بهار مانند قودو، کوسا، کئچل قیز، ساچلی قیز، خورشید (مادر و خالق طبیعت) همگی زن هستند، مراسمهای مرتبط با این اسطوره نیز اکثرا توسط زنان اجرا می‌شود. دو روز پیش زنان روستای پیرکندی در خوی، مراسم «تپه‌ننه» را برگزار کردند که از مراسمهای ویژه بهاری و پرده آخر این مراسمهاست. در پایان مراسم، زنان به زیارت مرقد ننه‌ای در بالای تپه برای طلب باران دعا می‌کرده است.
————-
@ibrahimsavalan
