نخستين انجمن زنان در تبريز تشکيل شده است.اين انجمن در دوران مشروطيت و به همت چند تن از بانوان آزاديخواه اين شهر بر پا گرديده است.يحيي ذکاء در اين زمينه مينويسد: «بانو صاحب سلطان خانم همسر شرف الدوله، دختر ارشد حاجي ميرزا علي اعيان تاجر تبريزي است.
مادر اين خانم حاجي رقيه سلطان خانم دختر ميرزا محمد تقي و ماهرخ خانم صبيه جاجي ميرزا هاشم وزير از خانواده قاضي طباطبايي بود.رقيه سلطان خانم از زنان سرشناس و متشخص تبريز بود و بيشتر مردم تبريز شخصا اين خانم را ميشناختند و به او احترام بسياري قائل بودندو از او حرف شنوي داشتند.»
صاحب سلطان خانم در دامن اين مادر و در خانه ميررزا علي آقا تربيت شده، داراي سواد خواندن و نوشتن بود.در آن زمان به دخترها بسيار کم سواد مي آموختند و اگر هم براي خواندن قرآن و ادعيه و مطالب فارسي به آنها درس ميدادند، نوشتن نمي آموختند و به اصطلاح اغلب زنان خط نداشتند.ولي صاحب سلطان خانم علاوه بر خواندن، داراي خط و ربط نيز بود و دليل آن نوشتن گزارش مفصل جريان غارت ” باغميشه ” از تبريز به تهران براي شوهرش بود که در متن خاطرات آمده است و چندين دست خط نيز از او باقي است و گويا اندکي روسي هم ميدانسته است.
اين مادر و دختر در روزهايي که شور ميهن دوستي و ترقي خواهي و آزادي طلبي در ميان تبريزيان بالا گرفته بود و بدان سبب انجمن ملي تبريز بنياد يافته و در کارهاي شهر و ايالت مشورت و راهنمايي ميکرد، تصميم ميگيرند که آنان نيز حرکتي در ميان زنان تبريز به وجود آورند،و آنها را از انزوا گيري و خانه نشيني و عقب ماندگي و پرداختن به پخت وپز و بچه داري به در آورده در کارهاي اجتماعي با مردان همگام سازند و آنها را از ولخرجي و اسراف و تبذير و فزون جوئي بازداشته و تحريض به سادگي و خريد کالاهاي وطني و کمک به اقتصاد مملکت و اينگونه مسائل نمايند؛ لذا نخستين « انجمن زنان » را در ايران در شهر تبريز بنياد نهاده و دعوتي از بانوان متشخص شهر و زنان ثروتمند،مالکان و اعيان و تجار و علما و طبقات ديگر مردم به عمل مي آورند و اولين جلسه آن را در خانه خودشان در نزديکي « مسجد اندبيلي » ها بر پا کرده در اطراف مسائل فوق به بحث و تبادل نظر مي پردازند.
تشکيل يک چنين انجمني در محيط آنچناني از طرف زنان تبريز نويد هاي اميد بخشي به تجدد خواهان و ترقي دوستان ميدهد و خبر آن به زودي در شهر شايع مي گردد، به طوري که تشکيل آن در انجمن ملي تبريز نيز منعکس شده و در روزنامه انجمن به شماره 41 سال اول مورخ بيست و پنجم 1324 ه.ق در مورد آن نوشته شده است.در اين مورد گفته شده است که از طرف شاه تلگراف تبريکي نيز به مناسبت تشکيل اين انجمن مخابره شده است.
يکي از متشخصين تبريز وقتي از تشکيل اين انجمن در خانه حاجي ميرزا علي آقا و رقيه سلطان خانم مطلع شده بود گفته بود بايد آن خانه را بر سر صاحبانشان خراب کنند زيرا: « اوررردا آرررواد انجمني تشکيل تاپيب » (در آنجا انجمن زنان تشکيل يافته است.) و چون حرف “ر” را در دهانش مي چرخانيد و به طور غليظ ادا ميکرد به اين صورت در مي آمده است.
« ما نميدانيم اين انجمن زنان با آن اغتشاشات تبريز و تحولات و تغييرات شديدي که به وجود مي آمد و شهر دست به دست مي گشت و غارت هاي رحيم خان و کشتارهاي صمد خان در آن جا، تا چه مدت دوام داشته و تا چه حد در پيش برد مرامش موفق بوده است ولي به هر حال افتخار بنياد نهادن نخستين انجمن زنان در ايران به نام اين دو بانوي تبريزي ثبت شده است. »
«منبع: تبريز شهر اولين ها، صمد سرداري نيا»
