گرگ در ادبیات آذربایجان مظهر مبارکی و دانایی و رب النوع خورشید است.
اگر قبیله ای در میان سرخپوستان امریکا خرس را توتم دانسته، قبیله دیگری گرگ را برای خود توتم قرار داده است.
اما تورکان در وسعتی گسترده همگی توتم واحد گرگ را انتخاب کرده اند.در میان اوغوزهای باستان توغ( پرچم) از یک گرگ طلایی تشکیل می شد.۷
در داستانی از ده ده قورقود ( سالور قازان) قازان خان برای راهنمایی به گرگ مراجعه می کند و می گوید: روی گرگ مبارک است( قوتلو)
عباراتی چون:
قوردجان بیلیر( به اندازه گرگ می فهمد)
قورد کیمین بیر یاندان قالمیری( مانند گرگ از جایی باز نمی ماند) نور.
یا در هنگام بارش باران در موقعی که خورشید در آسمان است می گوئیم:
قورد بالالیری ( گرگ می زاید)
نشان می دهد هنوز انعکاس اندیشه بشر اولیه در مورد گرگ و ارتباطش با خورشید و نورش در فرهنگ آذربایجان باقی مانده است.
قوجا قورد دیش چیخاردیر( گرگ دندان در می آورد) نیز همین کاربرد را دارد.۶( خدایگان خورشید)
مالیدن پنجه گرگ برای درمان در میان اهالی محلی کنونی یا قورد به معنی مبارک و یا “قورد میدانی” در تبریز برای مراسم آئینی که بعدا تغییر یافته، از جمله مصادیق این باور است.
ده ده قورقود بعنوان نمای انسانی گرگ یعنی دانایی در ادبیات ما ( با توجه به نسخه ترکمن صحرا ) مشاهده می شود.
در زمانهای بسیار دور گرگ سمبلی مقدس بود که بعد از دوران کشاورزی و دامداری مظهر خسارت شد ( مثال: دیش قوردی)
در روایات “اوغوزنامه” گرگ همچون خورشید از آسمان به زمین آمده و داخل چادر قهرمانان شده و همچون افسانه “ارگنه گون” راه را به آنها نشان می دهد( بیات ۱۳۹۰ ص۹۷) فلسفه نوروز.
(اوغوز جد خاندانهای آذربایجان است)
وجود استخوان آئینی سر گرگ در نه هزار سال قبل در تپه موسوم به “حاجی فیروز “نیز نشانگر قدمت واقعی این سمبل در آذربایجان است.۲
چرا که به اعتقاد پرفسور مراد اوراز جمجمه گرگ در میان تورکان برای ساحری استفاده می شود .۵
در مصداقی دیگر طراحی گرگ روی سفال های اورمیه سبک نخجوان نیز وجود دارد.۳
اسن قالین
۱- اسطوره گرگ.احمدی.نشر ساوالان ایگیدلری.ص ۲۹
۲-ماری ویت.صدرایی علیون.گنجینه مهر.ص ۴۲۴ و ۵۴۷
۳-فرهنگ سفال سبک اورمیه.اوکتای بللی.بخشعلی اف.ترجمه سعید میرزایی.نشر تبریز ص۴۶
۴.سیری در تاریخ ترکان.دکتر هیئت.ترجمه شاهمرسی .نشر یاران ص ۸۷
۵.اساطیر تورک.پرفسور اوراز. ترجمخ صاحب قلم.نشر قالان یورد. ص ۱۳۰
۶.سنگ نگاره های مشکین شهر و قره داغ.مهندس کاظمی .رضالو. انتشارات یایلیق. ص۲۲۸
۷. همان ۴ .ص ۷۱
۸.تاریخ آذربایجان باستان.ترجمه دکتر داشقین .نشر اختر ص ۲۳۲
#گرگ #قورد
